Kalimi drejt rrjeteve të mençura të fuqizuara nga burimet e rinovueshme po e transformon energjinë globale, por njëkohësisht po sjell edhe rreziqe si ndërprerje masive të energjisë, kërcënime kibernetike dhe varësi të shtuar nga teknologjitë e reja, sipas një raporti të Akademisë Kombëtare të Inteligjencës të Türkiyes (MIA).

Raporti i publikuar të premten, me titull “Siguria e Energjisë dhe Transformimi Digjital-I gjelbër: Kalimi drejt rrjeteve të mençura dhe pa karbon”, zbuloi se megjithëse teknologjitë e mençura dhe rrjetet pa karbon kanë potencialin t'i dekarbonizojnë ekonomitë dhe ta ulin varësinë nga karburantet fosile, ato gjithashtu po i shtyjnë në kufi sistemet tradicionale të energjisë.

“Besueshmëria e rrjeteve elektrike nuk është më e garantuar,” thuhet në raport.

“Ndërsa po ecim drejt pjesëmarrjes më të lartë të energjisë së rinovueshme dhe digjitalizimit më të madh, sigurimi i stabilitetit është bërë një nga sfidat përcaktuese të kohës sonë.”

Një kambanë alarmi

Cenueshmëritë e këtij transformimi u bënë qartë të dukshme më 28 prill 2025, kur një ndërprerje masive e energjisë që nisi në Spanjë u përhap në Portugali dhe Francë, duke zhytur miliona njerëz në errësirë për gati 10 orë.

Dështimi zinxhiror la mijëra të bllokuar në metro, aeroporte dhe stacione treni. Sistemet e pagesave u kolapsuan, spitalet kufizuan shërbimet vetëm për emergjenca, ndërsa disa rajone shpallën gjendje emergjente.

Analistët identifikuan një faktor kritik: pjesa e energjisë së rinovueshme në rrjetin energjetik të Spanjës arriti në 78 për qind, shumë mbi pragun e rekomanduar prej 70 për qind.

Mungesa e kapacitetit rezervë e thelloi brishtësinë e sistemit, duke shkaktuar dështime të përhapura.

“Kjo ndërprerje është një paralajmërim,” thuhet në raport.

“Pa strategji të përditësuara mbrojtjeje dhe pa infrastrukturë elastike, rreziqet e kolapsit sistemik do të vazhdojnë të rriten.”

Premtimi dhe rreziku i rrjeteve të mençura

Rrjetet e mençura — që integrojnë inteligjencën artificiale, Internetin e Gjërave (IoT) dhe analizën e të dhënave në kohë reale — janë në qendër të revolucionit digjital-gjelbër. Duke balancuar furnizimin dhe kërkesën, duke parashikuar modelet e konsumit dhe duke përmirësuar efikasitetin energjetik, këto sisteme premtojnë një rrjet më të qëndrueshëm dhe adaptues.

Megjithatë, “i mençur” nuk do të thotë domosdoshmërisht i sigurt, thekson raporti.

Me integrimin më të thellë digjital vjen edhe ekspozimi më i madh ndaj sulmeve kibernetike, injektimit të të dhënave të rreme dhe ndërprerjeve nga softuerë dëmtues që mund të paralizojnë rajone të tëra.

Për t’i kundërshtuar këto rreziqe, raporti rekomandon detektimin e anomalive të fuqizuar nga inteligjenca artificiale, komunikime të enkriptuara dhe autentifikim shumëfaktorësh për operacionet kritike të rrjetit.

Ndërkohë që planeti po ngrohet, ngjarjet ekstreme të motit — nga uraganet dhe përmbytjet deri te thatësirat e zgjatura — po e përkeqësojnë rrezikun energjetik.

Burimet e rinovueshme si dielli dhe era, ndonëse thelbësore për dekarbonizim, mbeten të ndërprera dhe të varura nga moti.

Për ta stabilizuar furnizimin gjatë rritjeve të papritura të kërkesës, disa shtete po i riaktivizojnë centralet bërthamore si kapacitet rezervë emergjent, duke shënuar një ndryshim të diskutueshëm, por pragmatik.

Teknologji të reja, varësi të reja

Kalimi digjital-i gjelbër po krijon gjithashtu një valë të re varësish teknologjike.

Raporti thekson varësinë kritike nga sistemet e kontrollit të drejtuara nga IA-ja, ruajtja e avancuar e energjisë dhe elektronika e rrjeteve formuese — shumë prej të cilave prodhohen jashtë vendit.

“Pavarësia energjetike tani shtrihet përtej karburanteve,” thekson analiza.

“Pa zhvillimin e teknologjive vendore, kombet rrezikojnë të zëvendësojnë një formë varësie me një tjetër.”

Rajonet me depërtim të lartë të burimeve të rinovueshme po përballen me sfida në rritje për ta balancuar furnizimin dhe kërkesën e luhatshme.

Analiza nënvizon rëndësinë e zgjidhjeve të ruajtjes së energjisë në shkallë të gjerë, duke përmendur hidrocentralet akumuluese si alternativa më superiore ndaj baterive kimike.

Këto impiante, sipas raportit, janë veçanërisht efektive në zbutjen e të ashtuquajturës “kurba e rosës”, ku kërkesa për energji rritet ndjeshëm pas perëndimit të diellit kur bie prodhimi i energjisë diellore.

Analiza bën thirrje për një strategji mbrojtjeje shumëplanëshe për t'i mbrojtur sistemet energjetike në epokën digjital-gjelbër.

Ajo thekson nevojën për modernizimin e infrastrukturës së vjetruar duke përmirësuar termocentralet, nënstacionet dhe sistemet e automatizimit.

Forcimi i aftësive të operatorëve të rrjetit është gjithashtu kritik, me fokus te trajnimi për vetëdije kibernetike, reagim në kohë reale ndaj krizave dhe optimizim të sistemit.

Përveç kësaj, raporti vë në dukje rëndësinë e zgjerimit të bashkëpunimit ndërkombëtar përmes shkëmbimit të inteligjencës mbi kërcënimet kibernetike dhe zhvillimit të mekanizmave të koordinuar të reagimit.

Megjithatë, paralajmëron se këto masa duhet të shoqërohen me inovacion vendas.

“Bashkëpunimi rajonal është thelbësor,” thekson raporti, “por pavarësia strategjike kërkon teknologji vendore.”

Një tranzicion i brishtë

Transformimi digjital-i gjelbër përfaqëson një nga ndryshimet më ambicioze të infrastrukturës në historinë moderne. Megjithatë, ndërsa rrjetet bëhen më të mençura dhe më të lidhura, ato gjithashtu po bëhen më të brishta.

“E ardhmja e sigurisë energjetike do të varet nga gjetja e ekuilibrit,” thuhet në raport.

“Rrjetet e mençura, të qëndrueshme dhe elastike nuk janë opsionale — ato janë të domosdoshme.”

Nga ndërprerjet masive të energjisë, te kërcënimet kibernetike dhe varësitë teknologjike, raporti i Akademisë Kombëtare të Inteligjencës të Türkiyes nënvizon se siguria energjetike në shekullin XXI varet nga infrastruktura elastike, inovacioni vendas dhe bashkëpunimi ndërkombëtar.