Od 2000-ih godina Velika Britanija je poduzela značajne korake kako bi ojačala svoj odnos s Turkiye, prepoznajući je kao važnog ekonomskog partnera.

U tom kontekstu, Velika Britanija je počela da razvija saradnju s Turkiye u oblasti odbrane, nagovještavajući stratešku promjenu u svojoj vanjskoj politici.

Neposredno nakon pokušaja vojnog udara 15. jula 2016. godine, koji je organizirala teroristička organizacija FETO, Velika Britanija se izdvojila od ostalih evropskih zemalja time što je pokazala solidarnost s Turkiye i predsjednikom Recepom Tayyipom Erdoganom.

Velika Britanija je karakterizirala udar kao “napad na tursku demokratiju”.

Ubrzo nakon toga, bivši premijer i tadašnji ministar vanjskih poslova Velike Britanije Boris Johnson otputovao je u Turkiye u septembru, dodatno učvrstivši savez između dvije zemlje.

Sljedeće godine, u januaru 2017, bivša premijerka Theresa May obavila je zvaničnu posjetu Turkiye, održavši visoke diplomatske razgovore usmjerene na unapređenje i produbljivanje bilateralnih odnosa u oblasti odbrane, trgovine i sigurnosti.

Snaga ovog partnerstva bila je očita i u narednim godinama.

Tokom operacije „Izvor mira“ 2019. godine, Turkiye je pokrenula vojnu operaciju protiv YPG-a – sirijske grane terorističke organizacije PKK – u odbrani svojih granica i nacionalne sigurnosti.

Za razliku od zemalja poput Njemačke i Francuske, Velika Britanija u tom periodu nije zauzela neprijateljski stav prema Turkiye.

Ova solidarnost predstavljala je alternativni pristup evropskim sigurnosnim politikama, promjenjivoj ulozi NATO-a i smanjenom oslanjanju na sigurnosni okvir kojim dominira SAD, dok je regionalna nesigurnost nastavila rasti tokom posljednje decenije.

Projekti odbrane

Prvi sporazum između dviju zemalja, u periodu od 1983. do 1985. godine, uključivao je prodaju 72 Rapier B1 rakete za protivvazdušnu odbranu male visine koje je britanski British Aerospace isporučio Turkiye, u vrijednosti od 290 miliona funti.

U istom periodu, Velika Britanija je nabavila 24 izviđačka i vatrogasna radara GEC Marconi's Blinfire za turske zračne snage.

Partnerstvo se proširilo i na radio i komunikacijske sisteme, torpedne i raketne sisteme, radarske i sisteme za upravljanje borbom, satelitske komunikacijske sisteme i radio terminale, kao i na dva ključna projekta: Nacionalni borbeni avion (MMU) i nabavku borbenog aviona Eurofighter Typhoon.

Projekat turske fregate TF-2000 pokrenut je početkom 2010-ih. Radi se o modernoj klasi fregata koje Turkiye planira razviti u potpunosti vlastitim resursima, sa sposobnostima dugodometne protivvazdušne odbrane.

U okviru projekta, očekuje se razvoj ratnih brodova nove generacije opremljenih naprednim senzorima, radarima, sistemima elektronskog ratovanja, protivvazdušnim raketama te savremenim komandnim i kontrolnim tehnologijama za potrebe turske mornarice.

Planirano je da 4 do 6 fregata TF-2000 bude isporučeno turskoj mornarici do 2030. godine.

Dvije zemlje također su započele saradnju na turskom nacionalnom projektu fregate.

U početnoj fazi, vođeni su pregovori s britanskim odbrambenim kompanijama o multifunkcionalnim radarskim sistemima i tehnologijama elektronskog ratovanja koje će biti uključene u TF-2000.

Kompanije BAE Systems i Thales UK pružile su tehničko savjetovanje i inženjersku podršku, naročito u oblastima radarskih i senzorskih tehnologija.

Pored toga, turski inženjeri su tokom razvoja vlastitih sistema elektronskog ratovanja dobili znanje i tehničku podršku od britanskih inženjera.

Nacionalni borbeni avion

Još jedan projekat koji uključuje visok nivo saradnje između Turkiye i Velike Britanije jeste Nacionalni borbeni avion (MMU).

Projekat je započet u augustu 2016. godine, a glavni nosilac posla je Turkish Aerospace Industries (TAI).

MMU je planiran kao zamjena za avione F-16, koje Republika Turkiye namjerava povući iz upotrebe do 2030-ih godina.

Nakon što je Turkiye od Rusije nabavila sistem PVO S-400, Sjedinjene Američke Države uvele su sankcije Ankari u skladu sa zakonom CAATSA (Countering America's Adversaries Through Sanctions Act).

Također, Turkiye je isključena iz programa borbenih aviona F-35, što je ubrzalo napore zemlje da razvije domaći borbeni avion.

U okviru nastojanja da razvije nacionalni borbeni avion, Turkiye je postigla značajne sporazume s Velikom Britanijom, uključujući prijenos tehničkog znanja.

Pokretanje takvog projekta nakon isključenja Turkiye iz programa F-35 jasno naglašava njenu težnju za autonomijom u oblasti tehnologije i odbrambene industrije.

Opredijeljenost Velike Britanije da odgovori na tehnološke potrebe Turkiye predstavlja jasan pokazatelj njene namjere da se pozicionira kao pouzdan tehnološki akter među regionalnim partnerima.

Nakon isključenja Turkiye iz američkog programa prodaje borbenih aviona F-35, Turkiye je izrazila interes za borbene avione Eurofighter Typhoon kao alternativu F-16V, s ciljem jačanja svog inventara u ovoj oblasti.

EF-2000 se opisuje kao moderna borbena platforma koja se ističe naprednim višenamjenskim sposobnostima. Zahvaljujući svojoj visokoperformansnoj mogućnosti brze promjene uloga (swing-role), može u jednom letu izvršiti više različitih operativnih misija.

Budući da Eurofighter ima multinacionalnu strukturu, svaka potencijalna prodaja zahtijevala bi odobrenje vlada Velike Britanije, Njemačke, Italije i Španije.

Iako je njemačka vlada u aprilu odbila potencijalnu prodaju Turkiye u parlamentu, britanska ministrica odbrane Maria Eagle pokazala je podršku Turkiye obraćajući se parlamentu, izjavivši: „Velika Britanija podržava potencijalnu prodaju borbenih aviona Eurofighter Typhoon Turkiye.“

Redefinisani savez

Promjena stava Njemačke prema Turkiye nakon govora američkog potpredsjednika J. D. Vancea na Minhenske sigurnosne konferencije otkriva duboke podjele u evropskoj odbrambenoj koordinaciji.

Turkiye kroz svoje nezavisne i uspješne inicijative u odbrambenoj industriji pokazuje značajan potencijal u kontekstu sve krhkije evropske odbrambene arhitekture.

Partnerstvo između Turkiye i Velike Britanije naglašava ključnu ulogu Turkiye u preoblikovanju sigurnosne arhitekture kontinentalne Evrope.

Turkiye aktivno teži statusu autonomnog aktera u oblasti tehnologije i odbrambene industrije.

Istovremeno, Velika Britanija, pod vizijom „Global Britain“, nastoji proširiti svoj uticaj izvan evropskog kontinenta kroz vojnu pomoć i prijenos tehničkog znanja.

Produbljivanje bilateralnog savezništva ima značajne implikacije za međunarodnu ravnotežu moći, s potencijalom da preoblikuje sigurnosnu dinamiku na južnom krilu NATO-a, širom Bliskog istoka, pa čak i u Indo-pacifičkom regionu.

*Mišljenja izražena u ovom članku su autorova i ne odražavaju nužno uređivačku politiku TRT Balkan.