Evropa između vlastite oslabljene pozicije i američkih ambicija

Nova Strategija nacionalne sigurnosti Sjedinjenih Američkih Država (NSS), objavljena 5. decembra, označava jednu od najdrastičnijih promjena tona u transatlantskim odnosima od završetka Drugog svjetskog rata. Dokument od 33 stranice, koji je objavila Trumpova administracija, oslikava sumornu sliku Evrope – ne samo ekonomski, već i politički i kulturno. Kako se navodi, kontinent se pretvara u region koji sve više gubi vlastiti identitet.

U intervjuu za Politico, Donald Trump dodatno pojačava ovaj ton: Evropa više nije saveznik, već "izvor nestabilnosti". Implicitno se sugeriše da se kontinent može spasiti od propadanja jedino američkom intervencijom.

Ova perspektiva je manje „nova paradigma“, a više izraz strateške ambicije: Sjedinjene Države žele ponovo da učvrste svoju hegemonijalnu poziciju u odnosu na Evropu. Washington Evropu ne opisuje kao ravnopravnog partnera, već kao geopolitičko polje kojim treba upravljati i koje treba oblikovati.

Politički ciljevi navedeni u strateškom dokumentu jasno potcrtavaju ovaj pristup:

-        Vraćanje stabilnosti u Evropi i strateške ravnoteže s Rusijom;

-        Transformacija Evrope u zajednicu suverenih država sposobnih za samoodbranu;

-        Izgradnja političkih protusnaga unutar evropskih nacionalnih država protiv "trenutnog kursa";

-        Veće otvaranje evropskih tržišta američkim proizvodima;

-        Ciljano jačanje "robusnih nacija" u centralnoj, istočnoj i južnoj Evropi kroz izvoz oružja, trgovinu i političku saradnju;

-        Suzbijanje širenja NATO-a i

-        Agresivniji evropski stav u ekonomskoj konkurenciji s Kinom.

Ovi prioriteti jasno pokazuju da Washington dizajnira Evropu koja je slabija, fragmentiranija i lakša za kontrolu.

Evropski neuspjesi: Ideologija umjesto strategije

Koliko god američke dijagnoze izgledale pretjerane, Evropa nipošto nije bez mana. Godinama Evropska unija nije uspijevala shvatiti brze geopolitičke promjene. Njena normativna vanjska politika sve je više postajala ideološki obrazac, maskirajući stvarne promjene moći.

Ovisnost o uvozu energije, sigurnosne slabosti, tehnološka zaostajanja, ideološki vođen stav prema Turkiye i godine konfrontacijske politike prema Rusiji - sve to ukazuje na stratešku grešku. Rat u Ukrajini je u konačnici cijena plaćena za period u kojem je kontinent izbjegavao stvarnost.

Izrazi "gubitak identiteta" i "civilizacijsko uništenje", korišteni u američkoj strategiji, pretjerani su, ali ne i u potpunosti neosnovani. Demografski pad Evrope, problemi integracije i kulturna nesigurnost su stvarni i čine kontinent ranjivim.

Ali jedna ključna stvar ostaje: Evropa se ne suočava s "terminalnim kolapsom", kako Washington sugerira, već s dugo očekivanim periodom strateške reorijentacije.

Transatlantski raspad: Namjerna podjela Evrope

Nova Strategija nacionalne sigurnosti ide daleko dalje od puke kritike: ona aktivno teži fragmentaciji Evrope. Prema Defense One, koji citira neobjavljenu proširenu verziju američkog strateškog dokumenta, SAD namjeravaju izvući Austriju, Mađarsku, Italiju i Poljsku iz EU. Ove četiri zemlje su navedene kao države s kojima bi Washington "trebao intenzivnije sarađivati ​​- s ciljem njihovog odvajanja od EU".

Tri činjenice leže u osnovi ove strategije: Prvo, oslabljena, podijeljena Evropa stvara lakše kontrolisan transatlantski poredak za SAD.

Drugo, moto "Učinimo Evropu ponovo velikom" služi manje jačanju Evrope, a više restrukturiranju kontinenta prema američkim interesima.

Treće, Washington više ne favorizuje Evropu u centru Brisela, već labavo udruženje nacionalnih vlada koje su se ideološki bliže povezale sa SAD-om.

Nova Strategija nacionalne sigurnosti stoga označava ne samo diplomatski sukob, već i geopolitičku prekretnicu. Odnosi više nisu oblikovani tradicijom atlantizma zasnovanog na partnerstvu, već novonastalom borbom za moć.

Paradoks migracija u SAD-u

Američka kritika evropske migracijske politike je posebno kontradiktorna. Sjedinjene Američke Države ukazuju na nisku stopu nataliteta u Evropi i smatraju migracije najvećom prijetnjom njenoj budućnosti. Istovremeno, američka ekonomija je decenijama gradila svoju snagu na migracijama. Brojke govore same za sebe:

-        19,2 posto civilne radne snage SAD-a rođeno je u inostranstvu (2024).

-        Ukupno 29 posto američke radne snage je imigrantskog porijekla - imigranti ili djeca imigranata (2023).

-        19 posto STEM radnika rođeno je u inostranstvu (2021); druge studije navode 23,1 posto (2019).

-        44,8 posto kompanija s liste Fortune 500 osnovali su imigranti ili njihova djeca (2023).

-        Prema CFR-u, taj udio je 2024. čak iznosio 46%.

-        55 posto vih američkih unicorn kompanija ima barem jednog osnivača imigranta;

-        u analizi iz 2025. godine, 44 posto od 500 osnivača unicorn kompanija rođeno je u inostranstvu.

Zaključak je očigledan: SAD svoju inovativnu snagu i svoj ekonomski model duguje migracijama.

To što Washington sada upozorava Evropu na migraciju ne djeluje samo kontradiktorno, već i kao pokušaj da se oslabi geopolitička konkurencija. Demografska dinamika Evrope se u kratkom roku neće promijeniti – kvalifikovana migracija će ostati nezamjenjiva.

Budućnost Evrope: Vrijeme za pragmatizam

Nova američka strategija drži ogledalo Evropi – ali to ogledalo je napola iskrivljeno, napola uvećano. Ipak, Evropa bi trebala iskoristiti trenutak da napravi iskrenu inventuru. Diplomatski refleksi su postali previše spori, sigurnosna arhitektura je zastarjela, a vanjska politika oscilira između normativnog pretjeravanja i strateške naivnosti. Kako svijet ulazi u fazu žestoke konkurencije, Evropa često ostaje zaglavljena u institucionalnom samozadovoljstvu.

Evropi je potrebna obnova – ne kao odgovor na američka upozorenja, već iz vlastite strateške nužde. Kontinent mora preispitati svoju diplomatiju, modernizirati svoju sigurnosnu arhitekturu i osloboditi svoju vanjsku politiku od ideoloških refleksa.

U tom kontekstu, odnosi s drugim trećim zemljama, poput Turkiye, ključni su. Godinama je EU pogoršavala svoje odnose s Ankarom u normativnim argumentima, ali time prvenstveno šteti sebi. Turkiye je nezamjenjiv partner za snabdijevanje energijom Evrope, odbrambene sposobnosti, upravljanje migracijama i geopolitičko prisustvo u Crnom moru, Bliskom istoku i Kavkazu. Pragmatično zbližavanje – čak i obnovljena, istinska perspektiva članstva u EU – značajno bi ojačalo strateške sposobnosti Evrope.

Evropa nije ni toliko slaba koliko Washington tvrdi, niti toliko jaka koliko bi briselske birokratije željele vjerovati. Njena budućnost zavisi od toga hoće li kontinent pronaći hrabrosti da ponovo postane subjekt vlastite historije. Pravac Evrope ne bi trebao biti određen američkim scenarijem, već samouvjerenim, realističnim i kosmopolitskim strateškim razmišljanjem.

*Mišljenja izražena u ovom članku su autorova i ne odražavaju nužno uređivačku politiku TRT Balkan.