Почетната точка е едноставна. Меѓународното право го признава отвореното море како простор надвор од јурисдикцијата на која било држава.

Според обичајното право и Конвенцијата на Обединетите нации за правото на морето (УНЦЛОС), бродовите што пловат на отворено море се предмет исклучиво на авторитетот на нивната држава на знамето.

Нападот на таков брод значи напад врз суверенитетот на самата држава на знамето. Бродовите Сумуд биле 12 милји далеку надвор од територијалното море на Израел.

Затоа, Израел немал законска надлежност да ги пресретне.

Примарната правна одбрана на Израел за неговите дејствија на отворено море е спроведување на поморска блокада врз Газа.

Сепак, ова оправдување паѓа под лупа, бидејќи самата блокада е фундаментално нелегална според утврдените принципи на меѓународното хуманитарно право.

Тоа е неразделно поврзано со окупацијата прогласена за незаконска од Меѓународниот суд на правдата.

Правилата од Сан Ремо се сметаат за авторитативно повторување на обичајното меѓународно хуманитарно право и навистина самиот Израел се повика на нив за да ја оправда својата нелегална блокада, наведувајќи строги услови за законска поморска блокада.

За блокадата да биде валидна, таа треба да се применува како мерка на војување и затоа е по природа привремена, оправдана само со воена неопходност за времетраењето на активните непријателства.

Поморската блокада на Газа од страна на Израел, формално воведена во јануари 2009 година, е во континуитет на сила повеќе од 16 години.

Нејзината неопределена и долгорочна природа е фундаментално некомпатибилна со законскиот услов блокадата да биде привремена мерка поврзана со специфичен вооружен конфликт.

Се трансформираше од воена тактика во трајна карактеристика на контрола, што ја отстранува од правната рамка на легитимна блокада.

Понатаму, Прирачникот од Сан Ремо експлицитно забранува блокада ако таа има „единствена цел да го изгладни цивилното население или да му ги одземе другите предмети од суштинско значење за неговиот опстанок“ или ако „штетата врз цивилното население е, или може да се очекува да биде, прекумерна во однос на конкретната и директна воена предност што се очекува“.

Законот оди понатаму, создавајќи позитивна обврска.

Ако цивилното население на блокирана територија е несоодветно снабдено со основни производи, страната што го блокира мора да обезбеди „слободен премин“ на таквата храна и залихи.

Преминувањето на медицински залихи не е дискреционо; тоа ќе биде дозволено.

Флотилата Газа Сумуд беше цивилна мисија што носеше хуманитарна помош, вклучувајќи храна и медицински залихи, до население за кое бројни меѓународни организации, вклучително и Светската здравствена организација (СЗО), потврдија дека веќе доживува глад предизвикан од човекот и широко распространета глад како директна последица од опсадата на Израел.

Пресекувањето на флотилата од страна на Израел беше, според тоа, директен чин на попречување, а не олеснување, на доставувањето на основната хуманитарна помош до очајно цивилно население.

Ова претставува флагрантно кршење на најфундаменталните хуманитарни принципи вградени во законот за вооружен конфликт на море.

Геноцид и машинеријата на блокада

Незаконитоста станува уште поостра во светлината на наодите на телата на ОН.

Во извештај објавен во септември 2025 година, Независната меѓународна комисија на ОН за истрага на окупираната палестинска територија, вклучувајќи го Источен Ерусалим, и Израел, заклучи дека Државата Израел извршила злосторство геноцид врз палестинскиот народ во Газа.

Комисијата, со која претседава почитуваната правничка Нави Пилај, утврди дека дејствијата на Израел ги исполнуваат критериумите за четири од петте забранети дела наведени во Член II од Конвенцијата на ОН од 1948 година за спречување и казнување на кривичното дело геноцид.

Извештајот на Комисијата е специфичен во идентификувањето на делата што претставуваат геноцид. Меѓу нив, експлицитно се наведува „наметнување целосна опсада, вклучително и блокирање на хуманитарната помош што доведува до глад“.

Ова директно одговара на Член II(ц) од Конвенцијата за геноцид, кој го дефинира како геноциден чин „намерното наметнување на услови за живот врз групата пресметани да предизвикаат нејзино физичко уништување во целост или делумно“.

Поморската блокада е главниот воен и правен механизам што се користи за спроведување на оваа тотална опсада.

Тоа е инструмент што ги спречува бродовите да стигнат до Газа, со што се контролира протокот на храна, лекови, гориво и сите други добра неопходни за опстанок.

Следствено, блокадата не е само политика со сурови хуманитарни последици; таа е правно идентификувана како основна компонента на геноциден чин.

Мисијата на израелската морнарица беше да го запре хуманитарниот конвој чија експлицитна цел беше да ги ублажи самите „услови за живот“ што Комисијата на ОН ги идентификуваше како геноцидни.

Пресретнувањето затоа беше потврден чин на заштита и продолжување на тековниот чин на геноцид.

Должноста на знамето

Законот на морето им наметнува обврски на државите чии бродови се нападнати.

На отворено море, законот што го управува бродот е законот на неговата држава на знамето.

Напад од воен брод врз цивилен брод не е само напад врз индивидуални патници, туку напад врз државата чие знаме го вее бродот.

Според повеќето домашни кривични закони и меѓународно право, актите на киднапирање и незаконско запленување на бродови на отворено море мора да бидат гонети.

Затоа, секоја држава на знамето има не само право, туку и обврска да истражува и, каде што е соодветно, да покренува обвиненија за злосторства извршени против своите државјани и бродови.

Во 2010 година, во напад врз „Мави Мармара“ загинаа девет цивили кога израелски војници го нападнаа бродот во меѓународни води.

Овој пат, однесувањето на Израел не беше отворено смртоносно. Флотилата Сумуд беше пресретната со сила, но сè уште не е пријавен никаков масакр.

Промената во тактиката е индикативна. Израел научи дека ја губи пропагандната војна.

Затоа што светот гледа.

Милиони низ целиот свет го следат секој развој на настаните со флотилата во реално време, а Израел знае дека не може да си дозволи исти слики на бруталност што следеа по „Мави Мармара“.

Сепак, бескрвното пресретнување не значи и законско. Основните акти - нелегалната блокада, пресретнувањето на бродови на отворено море, запленувањето на хуманитарен товар и киднапирањето на екипажот - остануваат очигледно нелегални.

Единствената разлика е што Израел сега смета дека воздржаноста ќе помогне да се ублажи глобалниот бес.

Зошто законот сè уште е важен

Конечно, искуството со флотилата Сумуд уште еднаш ја разоткрива кревкоста на самото меѓународно право.

Со децении, научниците и практичарите дебатираат дали меѓународното право навистина постои или е само одраз на политиката на моќ.

Кога држава како Израел, поддржана од Соединетите Американски Држави и заштитена од европско соучество, може отворено да го крши морското право, окупациското право и хуманитарното право со целосна неказнивост, аргументот на скептиците добива на сила.

Израел продолжува да добива политичко покритие, оружје и легитимитет од моќни сојузници, дури и кога неговите вооружени сили вршат злосторства на очиглед.

Наспроти таков ужас, може да се праша: каква тежина носат нашите зборови?

Па сепак, да се откажеме од законот значи да се отстапи од сè.

Морското право, како и целото меѓународно право, постои за да ги заштити слабите од грабежливоста на силните.

Принципот дека ниедна држава не може нелегално да ја прошири својата јурисдикција надвор од своите територијални води е еден од најстарите и најфундаменталните норми во глобалниот правен поредок.

Ако се игнорира овде, преседанот се шири далеку надвор од Источниот Медитеран.

Флотилата Сумуд е важна не само за Газа, туку и за интегритетот на меѓународниот правен систем.

Ако државите можат да киднапираат бродови на отворено море под маската на нелегална „блокада“, ниеден брод никаде не е безбеден.

Задачата на меѓународната заедница и на секоја држава со знаме чии граѓани и бродови се нападнати, е да инсистираат на спроведување на овој принцип.

Дали тие принципи се спроведуваат ќе ни каже многу за видот на светот во кој избираме да живееме: оној регулиран со закон или оној предаден на неказнивост.

Али Фуат Куз

Али Фуат Куз е докторанд на Универзитетот во Саутемптон, каде што истражува поморско и осигурително право, како и климатски промени.

Извор: ТРТ Ворлд

Напомена: Ставовите изразени во овој напис му припаѓаат на авторот и не ја одразуваат нужно уредувачката политика на ТРТ Балкан