Според мировниот договор од Вашингтон помеѓу Азербејџан и Ерменија, САД обезбедија 99-годишен мандат да го надгледуваат Коридорот Зангезур, потег што ја преобликува евроазиската геополитика.

Иако потпишан под покровителство на САД, договорот во голема мера беше осмислен од Туркије, чија одлучувачка улога од Втората карабашка војна (2020) ја зацврсти регионалната стабилност. Коридорот сега е позициониран не само како 'рбет на трговската рута на Средниот коридор, туку и како гарант за соработка и просперитет.

Сепак, неговото значење се протега далеку над Кавказ.

Со поврзување на Истокот и Западот, а заобиколувајќи ги и Русија и Иран, тој им обезбедува на Европа и Азија отпорна трговска жилавост.

Неговото природно усогласување со иницијативата „Појас и пат“ на Кина (БРИ) се пресекува со напорите на Вашингтон да се спротивстави на влијанието на Пекинг.

Клучното прашање е дали САД и Кина можат да создадат модус вивенди околу оваа артерија или таа ќе стане уште еден фронт во нивното стратешко соперништво.

Преобликување на евроазиската поврзаност

Коридорот Зангезур е повеќе од само појас од инфраструктура; тој е геополитичка зглобна точка.

Предложен од Баку и одлучно поддржан од Анкара, коридорот го поврзува копнениот дел на Азербејџан со неговата енклава Нахчиван преку јужна Ерменија.

Притоа, тој не само што премостува две азербејџански територии, туку и ја зацврстува пошироката туркиска светска поврзаност што се протега од Централна Азија до Европа. 

Ова го прави Зангезур 'рбетот на Транскаспискиот Среден коридор, рутата што ја заобиколува Русија за да ги поврзе Кина и Централна Азија со европските пазари.

За државите од Јужен Кавказ, Коридорот Зангезур не е само асфалт и челик; тој е влезница во подлабока економска интеграција.

Ерменија и Азербејџан имаат корист од стабилноста и инвестициите поврзани со функционалната артерија исток-запад.

За регион обележан со замрзнати конфликти, ветувањето за транзитни приходи, логистички центри и поврзаност со Европа нуди редок поттик за соработка, а не за конфронтација.

За Централна Азија, влоговите се уште поголеми. Економиите без излез на море, како што се Казахстан, Узбекистан и Туркменистан, зависат од сигурни коридори за да стигнат до глобалните пазари.

Зангезур, како дел од Транс-Касписката рута, обезбедува токму тоа, начин за поврзување на ресурсите и индустриите на Централна Азија со Европа.

Она што ја прави оваа артерија трансформативна е нејзината способност да ги заобиколи и Русија и Иран, двата доминантни чувари на транзитните рути на Евроазија.

Пресекувајќи низ Јужен Кавказ и Туркије, таа нуди патека што е многу помалку ранлива на политичките ризици поврзани со војната на Москва во Украина или тензиите на Техеран со Западот.

99-годишниот мандат доделен на коридорот ја нагласува неговата трајност, едновековно ветување дека овој премин ќе остане отворен како артерија на трговија и дипломатија.

Патот кон мир и просперитет

За Туркије, ова е кулминација на децении стратешки инвестиции: од гасоводот Баку-Тбилиси-Џејхан до тунелот Евроазија, мостот Јавуз Султан Селим и брзата железница Едрене-Карс.

Долгогодишниот облог на Анкара за поврзаност сега се исплати, позиционирајќи ја Туркије како неопходен центар на артериите на Евроазија.

Алтернативните патишта пропаднаа. Јужниот коридор низ Иран останува небезбеден поради нестабилноста и меѓународната изолација на Техеран. Додека Северниот коридор преку Русија некогаш пренесуваше над 86 проценти од трговијата меѓу Кина и Европа, војната во Украина го претвори во финансиска и политичка одговорност.

Промената е очигледна. До 2023 година, трговијата на Северниот коридор се намали за половина. Во меѓувреме, сообраќајот на Средниот коридор се зголеми за 89 проценти во 2023 година и за уште 70 проценти во 2024 година.

Според Светската банка, до 2030 година обемот на товар би можел да се зголеми тројно на 11 милиони тони, намалувајќи го времето на патување и зголемувајќи ја трговијата меѓу Кина и ЕУ за речиси 30 проценти.

Сепак, инфраструктурата сама по себе не е доволна. Дипломатијата и трајниот мир се од суштинско значење.

Улогата на Туркије во овозможувањето на победата на Азербејџан во Втората карабашка војна, како и нејзиното приближување кон Ерменија оттогаш, ги создадоа темелите за денешниот мировен договор од Вашингтон.

Можеби најизненадувачкиот развој е рекалибрацијата на Ерменија.

Ракувајќи се со Баку, Ереван прифати прагматична промена на надворешната политика. Како резултат на тоа, едно прилагодување е веќе потребно: класичните мапи на Средниот коридор сега се застарени; тие мора да се прецртаат, вклучувајќи ја и Ерменија.

Со отворањето на коридорот Зангезур, Ерменија може ефикасно да ја замени, а можеби дури и да ја потисне Грузија како клучен копнен мост на Јужен Кавказ.

Логиката е едноставна: Иако Кина се позиционираше во грузиското пристаниште Анаклија, Вашингтон веројатно нема да дозволи таа инвестиција да го засени сопствениот удел во коридорот Зангезур.

Она што некогаш изгледаше незамисливо, интегрирањето на Ереван во проект за поврзување предводен од Турците сега стана реалност.

Со прифаќањето на коридорот, Ерменија не се откажува од суверенитетот, туку си купува релевантност на трговската мапа на Евроазија. Исплатата може да биде значајна: намалена зависност од Русија, поголем пристап до инвестиции и нова улога како придонесувач, а не како пречка за регионалната интеграција.

Оваа промена не ги брише тензиите, но сигнализира дека дури и Ерменија, некогаш сметана за најголема пречка на коридорот, ја препознала геоекономската логика на поврзувањето. Во новиот евроазиски поредок, прагматизмот може да биде најдобрата стратегија на Ереван за движење напред.

Секоја дискусија за Коридорот Зангезур мора да се смести во пошироката рамка на кинеската иницијатива Појас и пат.

Од своето лансирање во 2013 година, БРИ се стреми да исткае мрежа од копнени и поморски патишта што ја поврзуваат Кина со Европа.

Досега, Средниот Коридор остана неразвиен братучед на доминантните северни железнички линии низ Русија и јужните поморски патишта преку Индискиот Океан.

Зангезур ја менува оваа пресметка. Со вградување на Ерменија и Азербејџан во Транс-Касписката артерија, тој го зајакнува Средниот Коридор како веродостојна алтернатива.

За Пекинг, коридорот нуди токму она што го бараат неговите планери: отпорен пат што ги заобиколува морските тесни грла контролирани од САД и политичките ризици од прекумерна зависност од Москва.

Во таа смисла, Зангезур требаше да биде помалку заобиколен пат отколку стратешка зглобна точка, парче што недостасува во евроазиската сложувалка на Кина.

За Вашингтон, контролирањето на коридорот е стратешка победа, обезбедувајќи влијание врз најодржливата копнена рута на БРИ во Европа.

Од друга страна, ако Вашингтон се задоволи со толку тесна пресметка, тоа само ќе го потроши потенцијалот на Зангезур како клуч за поврзување Исток-Запад, а трошоците за алтернатива ќе бидат уште поголеми. 

Покрај тоа, со отворање нов фронт во глобалното соперништво меѓу САД и Кина, ризикува да го претвори мандатот на Зангезур во нешто повеќе од Пирова победа откако Пекинг ќе ги преземе своите контрапотези.

На раскрсницата на мултиполарноста

Во својата суштина, прашањето останува: дали Вашингтон и Пекинг можат да соработуваат околу Зангезур или ќе стане уште една линија на расцеп на нивното соперништво?

Клучната улога на коридорот во поврзувањето Исток-Запад е очигледна за Кина, која го гледа како природен додаток на БРИ. Сепак, Соединетите Држави, со своите најнови потези, се обидуваат да го држат клучот: усогласување на коридорот со европската енергетска безбедност, поцврсто вградување на своите регионални политики и истовремено слабеење на руското и иранското влијание низ Јужен Кавказ и пошироко.

Но игнорирањето на уделот на Кина во проектот би ја поткопало самата суштина на рутата, отпорна трансевроазиска врска. Исклучувањето на Пекинг не само што би го намалило досегот на коридорот, туку и би го испровоцирало, претставувајќи ја иницијативата како кама насочена кон срцето на тројната визија на Кина за Појас и пат.

Коридорот Зангезур е затоа повеќе од пат: тој е микрокосмос на односите меѓу САД и Кина. Во една крајност, може да се претвори во оружје во натпревар со нулта сума; во друга, може да послужи како заедничка артерија на меѓузависност - доказ дека дури и соперничките суперсили можат да соработуваат кога е во прашање глобалната поврзаност.

Соработката е можна, дури и пожелна, но тешко дека е загарантирана. Поширокото соперништво, од трговски војни и технолошки ограничувања до воено позиционирање во Индо-Пацификот, нема да исчезне. Сепак, сè уште може да се создаде модус вивенди: конкуренција на друго место, но координација тука, каде што и двете имаат корист.

Доколку се постигне таков договор, Зангезур би можел да ја надмине својата географија. Тој би носел не само стоки, туку и перспектива за триаголник мир-стабилност-просперитет што резонира далеку над Јужен Кавказ.

Тука, Туркије се појавува како неопходен интегратор - актер способен да го преведе управувањето и надзорот на САД, стандардите на ЕУ и кинеската побарувачка во функционален проток.

Нејзините деценискии инвестиции во цевководи, железници и меѓуконтиненталната инфраструктура сега ѝ даваат на Анкара и политичка моќ и логистички капацитет да дејствува како оперативен посредник на коридорот. 

Во оваа светлина, трилатерален договор - Вашингтон ги обликува правилата, Туркије ја управува интеграцијата, а Пекинг придонесува за користење и кофинансирање - би можел да го трансформира соперништвото во управувана меѓузависност.

Затоа, коридорот Зангезур ќе биде запаметен или како 'рбет на мултиполарна соработка или како следно бојно поле на обновена поделба.

За да се избегне второто, Вашингтон и Пекинг мора прагматично да се вклучат, со Туркије како посредник, претворајќи го спорниот премин во артерија за соработка. Изборот е нивен: соперништво или отпорност.

Хусејин Нурлу

Хусејин Нурлу е докторанд на Универзитетот Сент Ендрус. Неговото истражување се фокусира на туркискиот свет, регионалните меѓународни општества, јавната дипломатија, анализата на медиумите и улогата на емоциите во политичката психологија.

Извор: ТРТ Ворлд

Напомена: Ставовите изразени во овој напис му припаѓаат на авторот и не ја одразуваат нужно уредувачката политика на ТРТ Балкан