Во срцето на Женева, во најголемата лабораторија за физика на честички во светот, група турски тинејџери неодамна испишаа историја.

Учениците од средното училиште „Чагалоглу Анадолија“ во Истанбул станаа првиот тим од Туркије што победи на престижниот натпревар Бимлајн фор Скулс БЛ4С(Beamline for Schools- BL4S), годишен настан организиран од Европската организација за нуклеарни истражувања (ЦEРН). Тие беа меѓу петте тимови што ја освоија највисоката позиција на меѓународниот натпревар.

Проектот на турскиот тим, фокусиран на процесот на нуклеарна спалација и неговиот потенцијал за намалување на влијанието на радиоактивниот отпад, се издвои меѓу 3.500 апликации од 72 земји.

Тимот, кој се нарекува себеси ФизиКал (PhysiCal), се подготвуваше за овој момент со години.

Нивното патување започна како дел од мал клуб за физика во училиштето, а со текот на времето прерасна во структуриран и решителен напор за натпреварување на меѓународно ниво.

Како што објасни 18-годишниот Баран Булутекин, групата се подготвувала специјално за БЛ4С четири години, постепено учејќи ја динамиката на натпреварот, градејќи експертиза во физиката на честички, присуствувајќи на конференции и средби со професори.

Кога тимот се собра минатата година, тие ги рестартираа своите напори, делејќи ги одговорностите и работејќи со она што Баран го опиша како „голема посветеност и интензитет со месеци“.

Кулминацијата на таа посветеност беше патувањето во Женева претходно оваа есен.

По нивното пристигнување на 10 септември, студентите поминаа тридневна обука што ја спроведоа експерти од ЦЕРН. Седумнаесетгодишната Дефне Чабукел се сети дека овие сесии опфаќаа заштита од зрачење, криогеника и прва помош, по што на групата ѝ беа издадени дозиметри, шлемови и картички за пристап.

Речиси две недели, тие беа придружени на тимот од Белгија, уште еден победник на натпреварот, во преполн распоред на експерименти во Зоната, работилници за анализа на податоци и практични сесии со електроника и нови технологии во развој во ЦЕРН.

Ова го трансформираше нивниот однос со науката.

Емир Озакташ, исто така 17-годишен, се осврна на тоа дека ЦЕРН им дал можност да ги претворат своите идеи во реалност и да се чувствуваат како „вистински научници“.

Искуството беше повеќе од само техничка обука за тинејџерите. Тоа обезбеди чувство на припадност во глобалната научна заедница. Како што рече Озакташ, почитта што им беше покажана, дури и како средношколци, им даде и „самодоверба и инспирација“ да продолжат да ги поместуваат границите на знаењето.

„Образовната вредност на програмата беше огромна. Она што го научивме за само две недели нормално би траело со години за да се акумулира“, рече друга членка на тимот, Дефне Караоглуол.

Таа го опиша ЦЕРН како место на „неверојатна научна циркулација“, каде што десетици експерименти се одвиваат истовремено. Имањето можност да спроведат сопствен експеримент на вистински забрзувач на честички во простор резервиран целосно за нив беше, според нејзините зборови, „можност што многу малку луѓе можат да ја имаат“.

Искуството, додаде таа, беше „животно и непроценливо“, не само за стекнатото научно знаење, туку и за направените врски и увидот што им го даде во животите на професионалните физичари.

Тоа чувство на трансформација го повтори и 17-годишната Ела Кирдемир, која зборуваше за долгорочното влијание на проектот. Податоците што ги собрале, забележа таа, ќе бидат запишани и, со поддршка на ЦЕРН, ќе бидат претворени во научен труд.

За учениците на нивна возраст, ова беше извонредно достигнување. Но, Ела инсистираше дека публикацијата не е крајна точка; туку, тоа е „чекорен камен“ кон нивните пошироки амбиции, дел од јасна траекторија што вклучува национални и меѓународни натпревари.

Зад овој успех стоеја нивните тренери, вклучувајќи го наставникот по хемија Осман Турџан и наставникот по биологија Гохан Гундуз, кои им помогнаа на учениците да ја контекстуализираат науката.

Гундуз објасни дека со забрзување на честичките од јадрото на атомот и нивно судирање при високи енергии со други јадра, се создаваат нови честички, со потенцијални примени кои се движат од намалување на штетноста на радиоактивните супстанции до истражување на самата природа на материјата.

Гундуз, исто така, го истакна значењето на достигнувањето на учениците за земјата како целина. Ова не беше само успех на еден училишен клуб, нагласи тој, туку „огромно достигнување за цела Турција“. Според него, победата обезбеди патоказ за многуте талентирани турски студенти по физика, инспирирајќи ги идните ученици да ги следат нивните стапки.

Впечатливо е како учениците го гледаа натпреварот не како изолирано искуство, туку како платформа за иден раст. Баран, Дефне, Емир, Ела и нивните соиграчи постојано го претставуваа својот успех како дел од континуум, нешто што ќе ги обликува нивните кариери и ќе ги охрабри другите.

Нивните размислувања сугерираат дека најголемата вредност на БЛ4С лежи не само во спроведените научни експерименти, туку и во негувањето на самодовербата, идентитетот и целта кај младите научници.

Влијанието е исто така симболично. ЦЕРН, долго време сметан за врв на глобалната соработка во науката, ги отвори своите врати за тинејџери од Истанбул, кои, пак, покажаа дека научната извонредност не е ограничена од географијата или ресурсите.

Победата на тимот ФизиКал го носи товарот на тоа да биде „прв“ за Туркије, но самите ученици се чини дека се повеќе фокусирани на она што следи отколку на одмарање на ловорики.

Нивното искуство ја истакнува важноста на давањето платформи на младите луѓе каде што тие не се пасивни ученици, туку активни придонесувачи кон знаењето. Фактот дека нивната работа ќе биде објавена во научно списание ја нагласува легитимноста на нивните придонеси.

И можеби најважно, гласовите на учениците откриваат како едно вакво искуство може да биде „променливо за животот“ - не само поради науката, туку поради признанието дека и тие припаѓаат во потрагата по знаење на највисоко ниво.