Молчењето во моментов е соучество во геноцид, рече турскиот режисер Неџми Санџак, нагласувајќи дека користењето на својот глас за правда е поважно од молчењето за да ја заштити својата кариера.
Санџак, чиј дебитантски филм „Ајше“ освои награди на меѓународни филмски фестивали, се подготвуваше за кино-премиерата на филмот во Туркије.
Договорот беше потпишан, датумот беше одреден и тој беше подготвен да ја сподели својата работа со публиката дома. Но, само неколку дена пред премиерата, вели тој, дистрибутерската компанија ненадејно го откажа договорот.
Причината: неговата одлука да се приклучи на Глобалната флота Сумуд, цивилна поморска мисија организирана од меѓународни активисти за подигање на свеста за блокадата и хуманитарната криза во Газа.
„Веќе го планиравме датумот на кино-премиерата. Беше 3 октомври“, изјави тој.
Тој рече дека компанијата го прашала за неговиот политички став.
„Реков дека не сум политички ангажиран, јас сум режисер, но сум и хуманитарен активист“, се присети тој во разговорот со United International Pictures (UIP) пред да замине.
„Ми рекоа дека се американска компанија и дека тоа може да биде проблем за нив“, рече тој.
Кратко потоа, добил е-пошта со која се потврдува дека договорот е откажан. Тој рече дека во е-поштата е наведено „приклучување кон глобален активистички протест“ како причина, што може да создаде „лоша ситуација за нашата компанија“ и му понудил повторно да разговара со Санџак кога ќе се врати.
„Но, чекам мојот филм да биде направен две години. И за што ќе разговараме?“, рече тој.
Санџак, сценарист и режисер чија работа е призната и во Туркије и во странство, рече дека бил шокиран од искуството, но бил решен да проговори.
Тој на почетокот молчеше, објаснувајќи: „Не сакав да се оттргнам од фокусот на Сумуд. Но, сега сум тука и мислам дека морам да им кажам на сите за оваа ситуација. Бидејќи ако ќе молчам, тие ќе го сторат ова за да ги држат луѓето тивки.“
„А молчењето е соучество во геноцид во моментов. Затоа нема да молчам“, рече Санџак.
Од филмски сетови до флоти
Првиот филм на режисерот „Ајше“, кој ја истражува приказната за силна анадолска жена, привлече внимание на меѓународни фестивали и освои неколку награди.
Неговиот втор филм, „Брисел, доаѓаме“ - темна политичка комедија центрирана за киднапирањето на авион за време на турските избори - моментално е во постпродукција.
Санџак рече дека првично неговиот фокус бил на завршување на постпродукцијата на неговиот втор филм, но откако се пријавил да се приклучи на флотата, направил пауза и отпатувал во Тунис за подготовки пред заминување. Тогаш неговиот договор за дистрибуција почнал да се распаѓа.
Глобален модел на молчење
Откажувањето, рече Санџак, ги шокираше неговите колеги - но не ги изненади целосно.
„Обично слушаме за ставањето на црната листа на ционистичките компании во нашата индустрија. Затоа луѓето секогаш се обидуваат да молчат“, рече тој, додавајќи дека повеќето филмски работници се плашат да не го изгубат пристапот до меѓународно финансирање или дистрибуција.
Тој рече дека би можеле да соработуваат со тие компании, „мора да молчите за ова“.
„Значи, тие едноставно се сожалија за тоа. Што не ме поддржаа“, рече тој.
Иако беше разочаран од недостатокот на поддршка од неговите пријатели од индустријата, тој рече дека ја разбира нивната претпазливост.
„Ги разбирам, но грешат“, рече Санџак, признавајќи дека нивниот став е разбирлив со оглед на нивната финансиска зависност од индустријата.
„Но, јас имам иста ситуација. Не сум богат човек. Јас сум независен режисер. Можам да ги снимам моите филмови ако добијам фондација од европските институции“, рече тој.
Нагласувајќи ја важноста на јавното изразување, тој рече: „И затоа е, секако, тешко да се биде против нив. Но, ако не им се спротивставите, тие ќе контролираат сè. И нема да ни дадат никаков простор.“
Санџак рече дека врските на UIP со големите американски студија како што се Universal, Paramount и Disney не му биле сосема јасни кога ги започнал разговорите.
„Не знаев дека се ционисти. Срамно ми е во овој момент“, рече тој.
Уметничката слобода под притисок
Приказната на Санџак е дел од растечкиот тренд во глобалната уметничка и забавна индустрија каде што уметниците кои јавно зборуваат за Газа или други геополитички прашања се соочуваат со црни листи, откажување на договори или замолчување.
Слични загрижености се изразени и во Холивуд, каде што актерите и режисерите наводно изгубиле можности да покажат солидарност со Палестина. Други - како што се актерките Сузан Сарандон и Мелиса Барера - виделе откажани или одложени проекти откако отворено ги критикувале постапките на Израел во Газа.
„Ќе најдат друга лага. Ќе најдат друг начин. Секогаш ќе ни го задушуваат гласот. Бидејќи се работи за гласот, а не за нас“, како што додаде Санџак:
„Не плашете се, тие ќе се плашат. И токму сега се плашат, бидејќи има сè повеќе и повеќе од нас. И ние веќе не молчиме.“
На 8 септември 2025 година, повеќе од 1.300 личности од филмската индустрија - вклучувајќи ги добитниците на наградите Оскар, БАФТА, Еми и Кан - започнаа ветување дека ќе одбијат соработка со израелските филмски институции „соучесници во геноцид и апартхејд против палестинскиот народ“.
Во изјава потпишана од стотици филмски работници, актери, работници во филмската индустрија и институции, потписниците рекоа дека ја препознаваат моќта на филмот да ги обликува перцепциите и ветија дека нема да соработуваат со израелските филмски институции.
Од музички соништа до приказни за отпор
И покрај неуспехот, Санџак рече дека не се откажува од прикажувањето на својот филм. Доколку ниеден дистрибутер не го преземе „Ајше“, тој е подготвен да го претстави филмот директно на јавноста.
„Ќе го земам мојот проектор и моето платно и ќе одам по сите улици, сите паркинзи за да го прикажам мојот филм. Затоа ги правиме нашите филмови... за да им покажеме на луѓето“, рече тој.
Пред да се приклучи на флотата, Санџак развиваше музички сет на англиски јазик во Лос Анџелес. Тој проект сега е одложен. Тој рече дека го префрлил својот фокус на раскажување приказни на пополитички свесно.
„Кога го снимав филмот „Брисел, доаѓаме“, повеќе не можев да спијам. И затоа веднаш се пријавив (за флотата) кога ги видов Грета (Тунберг) и Јасемин (Акар) како споделуваат информации“, рече тој.
Наместо тоа, тој работи на нов проект, филм базиран на вистинската приказна за Палестинец кој се спротивставува на израелската окупација повеќе од 20 години.
„Ако децата умрат, што е важно после тоа? Не ме интересираат филмови во моментов“, рече тој.
Израелската војска уби повеќе од 66.000 Палестинци, претежно жени и деца, во Газа од октомври 2023 година.
Месеци воздушни и копнени напади ја оставија Газа во голема мера ненаселена, туркајќи го нејзиното население во глад.
Протестна леќа
Санџак нагласи дека неговата главна причина за приклучување кон флотата била едноставна: „Јас сум човек. Едноставно е.“
„Не ми треба никаква идеологија, никаква верба, никаква религија за да дејствувам за да го сопрам овој геноцид. Јас сум човек. Имам чувства“, додаде тој.
Затоа сега е посветен на раскажување на приказните што се важни.
„Сега ми е грижа затоа што мојата кариера ќе ми даде повеќе глас. И во оваа, ако тоа се случи, ќе продолжам да зборувам за Газа, за Конго, за Јемен, за Судан. Затоа сакам да продолжам да пишувам, да продолжам да режирам и да продуцирам моите филмови за да можам да бидам нивниот глас преку мојот глас“, додаде Санџак.
