Во 1964 година, кога избувна меѓуетничко насилство на Кипар, Обединетите нации брзо реагираа за да распоредат мировна мисија.

Мировните сили на Обединетите нации на Кипар (УНФИЦИП) беа поздравени како стабилизирачка сила, задолжена да спречи тотална војна. Шест децении подоцна, мисијата сè уште патролира на островот.

Но она што некогаш се сметаше за приказна за успех, сега сè повеќе изгледа како товар - не само за Кипар, туку и за кредибилитетот на ОН низ целиот свет.

УНФИЦИП продолжува да работи според Спогодбата за статусот на силите (СOФA) потпишан само со Администрацијата на кипарските Грци. Сè уште ја игнорира Турската Република Северен Кипар (TРСК), дури и додека работи на нејзина територија, од Лефке до Газимагуса.

Проблематичните точки како што се спорот за патот Пајл и оградената област Вароша ја разоткриваат неподготвеноста на ОН да се однесува подеднакво кон двете заедници.

Лекцијата од Кипар е отрезнувачка: кога ОН ја напушта непристрасноста, таа ја поткопува не само довербата во една мисија, туку и самата легитимност на мировните операции како алатка за меѓународен ред.

Оваа недела на Генералното собрание на Обединетите нации, турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган го стави прашањето во перспектива кога повторно упати жесток повик до светот да ѝ даде признание на Турската Република Северен Кипар и да стави крај на „неправедната изолација“ на кипарските Турци.

Согласност и суверенитет: Основа на мировните операции

Сопствената доктрина на ОН се темели на три принципи: согласност на страните, непристрасност и неупотреба на сила освен во самоодбрана. Без согласност, мировниците ризикуваат да бидат сметани не како неутрални посредници, туку како окупатори.

Операциите продолжуваат на територијата на Турската Република Северен Кипар единствено поради добрата волја на властите на ТРСК. На Кипар, УНФИЦИП продолжува да се распоредува на територијата на Турската Република Северен Кипар без да обезбеди нејзино одобрение. Ова не е мал процедурален пропуст, туку е прекршување на основните принципи на ОН за мировни операции.

Отсуството на рамноправен статус на засегнатите страни или правна рамка за Турската Република Северен Кипар создава перцепција дека мировните операции го спроведуваат статус кво, наместо да го олеснуваат праведното решавање.

Потпирањето на мисијата врз СОФА од 1964 година е уште една очигледна слабост.

Тој договор беше потпишан со Влада, која подоцна беше соборена во државен удар поддржан од грчката хунта, и повеќе не ја претставува политичката реалност на островот. Од 1974 година, Кипар е поделен, но ОН сè уште се држи до едностраната рамка.

Мандатите за мировни операции не се наменети да ја замрзнат историјата во времето; тие треба да се развиваат со фактите на теренот.

Со одбивањето да го ажурира својот мандат, УНФИЦИП се зароби во рамка што ја привилегира едната страна, а ја отуѓува другата. Оваа правна инерција не е само застарена, туку активно ја храни перцепцијата за пристрасност.

Други мисии претрпеа обновувања на мандатите или преговарања за да се земат предвид променливите политички реалности, на пример, кога Јужен Судан постигна независност во 2011 година, или кога ОН ги реструктуираше своите мисии во Источен Тимор по независноста.

За кипарските Турци, продолжувањето на СОФА од 1964 година без нивно вклучување го потврдува сомневањето дека ОН е помалку непристрасен арбитер, а повеќе гарант на неправедното статус кво.

Колку подолго ОН се спротивставува на модернизирањето на овој мандат, толку подлабоко расте дефицитот на доверба, не само на островот, туку и во начинот на кој другите поделени општества го гледаат кредибилитетот на меѓународното мировништво.

Жаришта што откриваат пристрасност

Проблемот со кредибилитетот на ОН на Кипар не е теоретски. Тој се манифестира во реални, опипливи спорови што влијаат на секојдневниот живот.

Да го земеме спорот за патот Пајл. Овој проект беше единствено за олеснување на секојдневниот живот на локалното население и за подобрување на пристапот до хуманитарна помош. 

Кога кипарските Турци се обидоа да изградат пат што го поврзува селото Пајл со територијата контролирана од Турската Република Северен Кипар, ОН интервенираше за да го блокира проектот.

За кипарските Турци, ова не беше чин на неутрален арбитер, туку мисија решена да ја попречи основната инфраструктура и да го привилегира наративот на другата страна.

Или погледнете го Вароша, оградениот град замрзнат во времето од 1970-те.

Во последниве години, властите на кипарските Турци изнесоа иницијативи за постепено повторно отворање на Вароша, дозволувајќи им на сопствениците- кипарски Грци и Турци да поднесат барања за имот преку Комисијата за недвижен имот (КНИ), тело кое веќе е признато од Европскиот суд за човекови права како валиден механизам.

Далеку од тоа да биде грабеж на земјиште, ова беше претставено како практична, фер иницијатива за отклучување на ќор-сокак долг половина век. Сепак, двоумењето на ОН дури и да се вклучи во овие предлози ја зајакна перцепцијата за монопол на кипарските Грци врз легитимитетот.

Симболиката е моќна: правата и иницијативите на целата заедница се оставени во неизвесност, не затоа што немаат вредност, туку затоа што ОН одбива да ја адаптира својата застарена рамка.

Овие точки на жаришта не се изолирани. Тие илустрираат како едностраните рамки ги искривуваат одлуките, претворајќи ги мировниците во пречки, а не во олеснувачи.

Патот напред

Кризата на кредибилитетот на ОН не е апстрактна; на терен ја живеат заедниците кои гледаат како сините шлемови ги попречуваат нивните проекти или ја игнорираат нивната согласност.

Неутралноста не може да постои без еднаквост. Кога ОН одбива да ги третира двете заедници на Кипар како засегнати страни, тоа ја делегитимира својата мисија и ја поткопува довербата во институцијата како целина.

Ако ОН е сериозна во врска со враќањето на довербата, патот напред е јасен:

Признајте ја Турската Република Северен Кипар како засегната страна: тоа значи признавање дека ниедна мисија не може да биде легитимна без согласност на оние кои се жители на територијата и ја контролираат.

Редовно ажурирајте ги мандатите: Потребни се прегледи на секои десет години за да не се заглават мисиите во застарени рамки како што е СOФA од 1964 година на Кипар, но усогласени со денешната реалност.

Создавање локални комитети за согласност: Воспоставување механизми за двете страни, или за сите заедници во кој било даден конфликт, формално да изразат согласност или несогласување.

Назначување независни монитори за неутралност: Надворешниот надзор може да помогне во следењето на пристрасноста, градењето одговорност и обезбедувањето дека мировните операции остануваат верни на своите принципи.

Овие реформи не само што ќе го оживеат кредибилитетот на Кипар, туку и ќе го зајакнат мировниот процес низ целиот свет.

Кипар е повеќе од локален спор, тој е тест за глобалниот кредибилитет на ОН. Може ли организацијата да ги исполни своите идеали за непристрасност, праведност и правда? Или ќе остане заробена во застарени рамки што ја привилегираат едната страна, а ја отуѓуваат другата?

Пофер свет е навистина можен, но само ако ОН прифати реформи. Ако може да се прилагоди на Кипар, може да докаже дека мировните операции сè уште имаат иднина. Ако не може, тогаш кризата со кредибилитетот ќе се продлабочи, на овој остров и насекаде каде што се распоредуваат сините шлемови.

Хусеин Нурлу

Хусеин Нурлу е докторанд на Универзитетот Сент Ендрјус. Неговото истражување се фокусира на туркискот свет, регионалните меѓународни општества, јавната дипломатија, анализата на медиумите и улогата на емоциите во политичката психологија.

Извор: ТРТ Ворлд

Напомена: Ставовите изразени во овој напис му припаѓаат на авторот и не ја одразуваат нежно уредувачката политика на ТРТ Балканот