На 20. меѓународни денови на форензичка медицина во Анталија, Туркије, експерти од 27 земји истакнаа дека искуството на Босна и Херцеговина, каде што геноцидот остави длабоки рани, но и воспостави модел на форензичка одговорност, може да послужи како рамка и за Газа.
Мујо Бегиќ, универзитетски професор од Бихаќ и член на Институтот за барање на исчезнати лица на БиХ, потсети дека за време на војната 1992–1995. сведочел на трегодишната опсада на тој град. Тој вели дека босанското искуство покажува како, и покрај намерните обиди за уништување на доказите, жртвите сепак можат да бидат идентификувани и нивното достоинство вратено.
„Преку модерни форензички техники, масовните злосторства беа документирани“, истакна тој.
Во Босна и Херцеговина повеќе од 32.000 лица се воделе како исчезнати, од кои до денес се ексхумирани и идентификувани над 24.000, додека повеќе од 7.500 сè уште се бараат – најчесто жртви на геноцидот во Сребреница, каде што во јули 1995 година Војската на Република Српска уби повеќе од 8.000 Бошњаци мажи и момчиња пред очите на холандските мировници.
Една од најголемите пречки, вели Бегиќ, била систематската операција за отстранување на траги.
„Починителите плански ги прикривале и преместувале масовните гробници за да ги уништат доказите, што дополнително ја отежна потрагата“, наведе тој.
Многу посмртни останки се пронајдени на повеќе различни локации. Телото на четиринаесетгодишниот Сенад Бегановиќ, на пример, било пронајдено во четири различни масовни гробници.
Експертите од БиХ подготвени да ѝ помогнат на Газа -
Клучна улога одигра напредната ДНК анализа, воведена преку Институтот за исчезнати лица на БиХ со поддршка на Меѓународната комисија за исчезнати (ICMP).
„Босанскиот модел на потрага, ексхумација и идентификација е можно да се примени глобално“, рече Бегиќ. „Експертите од Босна се подготвени да ѝ помогнат на Газа во идентификацијата на жртвите на геноцид.“
Тој додаде дека техничката работа мора да биде поврзана и со правдата.
„Како во случајот со Босна, потребно е да се воспостави Меѓународен кривичен трибунал за Газа. Таков суд треба да ги процесира најодговорните за извршените злосторства“, порача тој.
Потсети дека во случајот со БиХ, Меѓународниот кривичен трибунал за поранешна Југославија осуди 90 лица, меѓу нив и Радован Караџиќ и Ратко Младиќ на доживотни казни затвор.
Косовски предупредувања
Косово, исто така, нуди увид во предизвиците што ја очекуваат Газа.
Истражителите на ОН минатата недела заклучија дека Израел врши геноцид во Газа, каде што неговите сили од октомври 2023 година убиле повеќе од 65.400 Палестинци, главно жени и деца, и раниле речиси 170.000.
Наим Ука, форензички патолог и претседател на Косовското здружение за форензички науки, рече дека недостатокот на сигурни информации е најголемата пречка во идентификацијата на масовните гробници.
„За жал, недостатокот на информации е клучен проблем во целиот процес на идентификација“, рече тој.
За време на војната во Косово 1998–1999 година беа убиени околу 13.000 луѓе, а илјадници исчезнаа. Многумина, главно етнички Албанци, беа закопани во масовни гробници, додека некои подоцна беа преместени на тајни локации во Србија за да се прикријат доказите. Повеќе од 1.600 од нив сè уште се водат како исчезнати.
Гледајќи кон Газа, Ука предупредува дека откривањето на доказите ќе биде особено тешко.
„Државата (Израел) ги има сите капацитети да ги скрие злосторствата и да прави масовни гробници каде што ќе посака. Клучниот проблем е да се пронајдат“, рече тој. „А, да се пронајдат без информации – тоа е невозможно.“
Ука нагласи и дека форензичките истраги често ги забавуваат воени и политички бариери, но дека меѓународната соработка останува клучна.
„Неопходно е да се работи со институции како Меѓународниот комитет на Црвениот крст, ICMP и врз основа на протоколите на Интерпол,“ рече тој.
Бегиќ и Ука заклучија дека болните искуства на Босна и Косово ја покажуваат важноста на форензичките истраги – и дека меѓународната соработка ќе биде пресудна за да се открие вистината, да се идентификуваат жртвите и да се обезбеди одговорноста на Израел.
